И покрај растечкото влијание во регионот, Кина најверојатно нема да ја замени ЕУ, политички или економски, ниту пак, НАТО како воено-безбедносен партнер на Балканот. Пекинг ја игра долгата игра и нема да влезе во отворена конфронтација за регионот, но затоа ќе продолжи да ги користи финансиските и економските лостови за да го зголемува своето влијание. Во анализата на Европскиот парламент за влијанието на Кина на шесте земји од Западен Балкан (Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија), презентиран во јуни оваа година, се истакнува дека оваа земја инвестирала 32 милијарди евра во регионот во 2009-2021 година. Само во Србија, кинеските инвестиции достигнаа 10,3 милијарди евра. Фокусот на кинеските интереси е на транспортната инфраструктура (преку Пиреја и Белград до Дуизбург), но сега се проширува и на индустријата, енергијата и комуникациите/ИТ
Пишува: Зоран Бојаровски
На самитот во Брисел во 2021 година, лидерите на НАТО за првпат на таков начин изјавија дека амбициите и однесувањето на Кина претставуваат „системски предизвици за меѓународниот поредок заснован на правила“ и за безбедноста на Алијансата.
Шефовите на држави и влади во декларацијата од овој Самит истакнаа дека земјите членки на НАТО се соочуваат со зголемено влијание на Кина коешто претставува предизвик со кој треба да се справат заеднички како Алијанса.
И на Самитот во Букурешт оваа година во ноември, на ниво на министри за надворешни работи НАТО ги повтори поентите од Брисел од пред една година.
Министрите за надворешни работи ги разгледаа амбициозните воени активности на Кина, нејзиниот технолошки напредок и растечките сајбер и хибридни активности. Тие, исто така, ја истакнаа важноста од исполнување на упатствата на НАТО за отпорност, одржување на технолошката предност на НАТО и продолжување на зајакнувањето на соработката со партнерите во Индо-пацифичкиот регион и со Европската унија, кажа генералниот секретар на НАТО Јенс Столтенберг.
Со еден збор, фокусот на НАТО останува на односите со Русија и тековните конфликти во Украина на границата на нејзиното јужно крило, на Блискиот Исток и Северна Африка. Но, Алијансата сфати дека растечката проекција на кинеската моќ веќе се чувствува надвор од Индо-Пацификот, особено во европското соседство.
Кинеските инвестиции како стапица за долгови
И сосема очекувано, кога се зборува за влијанието на Кина во европското соседство, се мисли на југоисточна Европа, односно уште попрецизно на регионот на Западен Балкан.
Во анализата на Европскиот парламент за влијанието на Кина на шесте земји од Западен Балкан (Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија), презентиран во јуни оваа година, се истакнува дека оваа земја инвестирала 32 милијарди евра во регионот во 2009-2021 година. Само во Србија, кинеските инвестиции достигнаа 10,3 милијарди евра. Фокусот на кинексите интереси е на транспортната инфраструктура (преку Пиреја и Белград до Дуизбург), но сега се проширува и на индустријата, енергијата и комуникациите/ИТ.
Иницијативата „Појас и пат“ e главнатa рамка за проширување на економското присуство на Кина во регионот и ѝ овозможува пристап до клучните копнени и поморски рути. Заемите и инвестициите дополнително ја подобруваат позицијата на Кина и создаваат зависности, па дури и стапица за долгови, за шесте држави од Западен Балкан.
Анализата на Центарот за анализи на европските политики (CEPA) покажува дека повеќе од една деценија региони од особено внимание за Пекинг се Централна и Источна Европа. Освен економските инвестиции, изразените дипломатски односи и градењето културни мостови, посебен ангажман Кина посветува на кампањи за јавна дипломатија во кои доминираат пропагандистички содржини и дезинформации.
Оваа анализа нотира дека Северна Македонија има највисока стапка на позитивно восприемање на информациската кампања на Кина, што во голема мера се припишува на неодамнешното зголемување на присуството на социјалните медиуми во Пекинг во земјата.
Македонија во зоната на „сивата“ информациска кампања на Кина
Во Северна Македонија нема директно влијание на кинески државни медиуми и оттаму кинеските официјалните позиции главно се застапени во националните медиуми, каде што Кина се презентира како моќна и одговорна светска сила и со нагласување на позитивните приказни за оваа земја.
Значително поголема е застапеноста на интернет порталите кои пренесуваат објави без наведување на извор и без автор, за разлика од странските сервиси каде што написите најчесто се авторски, подобро разработени и аргументирани. Присуството на оваа „сива“ пропаганда, којашто е покарактеристична за социјалните мрежи, сепак во овој момент нема потенцијал да предизвика промена во јавното мислење и претежно предизвикува позитивни реакции само кај маргинален дел од корисниците на социјални медиуми, кои се интересираат за теории на заговор насочени против западните земји.
Подиректен канал за влијание на кинеските информациски кампањи е Фејсбук и тоа страниците на кинеската амбасада во Скопје и на Институтот Конфуциј. Институтот е присутен на Фејсбук речиси од самото формирање во 2013 години, иако во почетокот имаше многу мал број објави во споредба со денес.
Cтраната на амбасадата е отворена на 30 ноември 2019 година, во текот на глобалната кампања иницирана од кинеската влада за поголемо присуство на странски социјални мрежи и поактивна дипломатска активност. Отворањето на Фејсбук страната на амбасадата е придружено со отворање на Фејсбук профили и на кинеските дипломати во земјата.
Прегледот на содржините на Фејсбук страницата на Амабасадата на НР Кина во нашата земја покажува доминација на позитивни постови за Кина и повремено се објавуваат чувствителни теми, како што се Тајван, Хонг Конг, потеклото на ковид-19 и војната во Украина.
Во споредба со почетниот период на активност на Фејсбук, во 2022 година, што се совпаѓа со почетокот на војната во Украина, кинеската амбасада почна да објавува повеќе содржини кои не се директно поврзани со Кина, Северна Македонија и нивните односи.
Некои објави се однесуваат на внатрешни личности, настани и процеси во САД; потоа нивниот одговор на ковид-19; го оцрнуваат односот на САД кон трети земји, како што се Авганистан, Индија или Непал; ги обвинуваат САД за ескалацијата на односите меѓу Русија и Украина, како што беше дезинформацијата за наводните докази за американски биолошки лаборатории во Украина; и ја доведуваат во прашање рационалноста на политиките и санкциите на ЕУ.
На Фејсбук страницата на кинеската амбасада редовно се објавуваат написи на агенциите Ксинхуа или Глобал Тајмс, како соопштенија на кинеските државни институции, но тие се без позначаен интерес и ангажман кај публиката.
Партиски насоки за влијанија на трета страна во земјата
Од друга страна, во нашата јавност малку е позната работата на Институтот за Централна и Југоисточна Европа со седиште во Будимпешта,кој е основан како огранок на Институтот за европски студии на Универзитетот за општествени науки од Вухан, Народна Република Кина.
На нивната интернет страница во категоријата „Неделни брифинзи“ со прилично честа динамика се објавуваат анализи на различни теми за најважните актуелни настани и процеси во земјите од централна и Југоисточна Европа.
Во еден од брифинзите за Северна Македонија со наслов „Macedonian foreign policy in convergence with the EU and divergence with its people“, веќе самиот наслов (Македонската надворешна политика во согласност со ЕУ, но спротивна на народот“ навестува дезинформации и злонамерни интерпретации.
Во овој брифинг објавен на 9 ноември оваа година пишува:
Во текот на 2022 година, надворешно-политичките одлуки, изјави и дејствија преземени од македонските државни и владини претставници беа реплика на позициите преземени од НАТО и ЕУ за различни важни геополитички случувања. Ситуацијата остана непроменета во раните есенски месеци. Оваа состојба на работите претставуваа продолжување на надворешната политика од претходните години, кога евроатлантските наративи за регионалните и глобалните настани беа некритички усвоени и поддржани од страна државниот врв. Како одговор на конфликтот во Украина беа преземени неколку акции коишто не само што ја демонстрираат потчинетоста на политичките елити, туку и ги поткопаа економските и безбедносните интереси на земјата и ја зголемија нејзината зависност, особено во енергетскиот сектор. Оваа линија во надворешната политика придонесе за проширување на големиот јаз меѓу Владата и граѓаните, кои сè повеќе се гледаат себеси како жртва на политиките што не ги поддржуваат.
Во овие пет реченици има исто толку невистини или злонамерни интерпретации, што се апсолутно спротивни на стратешките политики на замјата за кои има апсолутна политичка определба уште од независноста на земјата, и тоа воопшто не е променето досега.
Во овој брифинг се изнесува мислење дека „евроатлантските наративи за регионалните и глобалните настани беа некритички усвоени и поддржани од страна државниот врв“, како авторката на овој брифинг да ги преспала настаните од независноста до денеска како оној кога во 1993 година Собранието на Република Македонија ја усвои Резолуција за надворешно политичките приоритети на земјата – членството во НАТО и во ЕУ.
Со членството во НАТО и со почетокот на преговорите за членство во ЕУ, стануваат апсурдни констатациите дека политичката елита „демонстрира потчинетост“, што е, всушност, само крајно злонамерно толкување на целосната усогласеност на политиките на земјата со оние на нашите сојузници во ЕУ и НАТО и со останатиот прогресивен дел од светот во осудата на воената агресија на Русија на Украина.
Освен злонамерни интерпретации, на кинеската јавност врз основа на неточни информации ѝ се сервираат заклучоци кои немаат никаква реална основа, како што е „констатацијата“ дека оваа „надворешна политика придонесе за проширување на големиот јаз меѓу Владата и населението, кое сè повеќе се гледаше себеси како жртва на политиките што не ги поддржува“.
Во истражувањето на јавното мислење „30 години надворешна политика“ на Фондацијата „Конрад Аденауер“ објавено минатиот месец, 50,4 отсто од испитаниците сметаат дека руската воена агресија врз Украина е неоправдана и неприфатлива. Ова мислење на македонските граѓани е многу слично со мислењето граѓаните на другите држави членки на ЕУ и на НАТО, каде што 57 проценти од испитаниците во европските држави изјавиле дека се задоволни од одговорот на Унијата во однос на руската агресија врз Украина.
За поддршката на НАТО нема што да се зборува, ама и поддршката за членство во ЕУ, и покрај блокадите во процесот, останува уште многу висока. Според најновото истражување на јавното мислење на Меѓународниот републикански институт (IRI), дури 73% од граѓаните ја поддржуваат идејата за членство на Северна Македонија во ЕУ, и тоа воопшто не е во спротивност со желбата на граѓаните како што малициозно наведува неделниот билтен на кинескиот Институт за Централна и Југоисточна Европа.
Од друга страна, за да се оправда оваа квазитеза, дека во „надворешната политика има голем јаз меѓу Владата и населението, кое се гледа себеси како жртва на политиките што не ги поддржува“, речиси цела половина од билтенот е исполнета со ставови, изјави и со делови од програмските политики на Левица. Со тоа само по себе се наметнува дека овој неделен брифинг за надворешната политика на Северна Македонија се претвора во партиски билтен на оваа партија, што, секако, може да послужи како основа за насоките за влијанието на НР Кина во Северна Македонија, иако таа е застапена само со 2 пратеника кои се единствената анти -НАТО формација во Собранието, во кое сите останати 116 се претставници на партии коишто ја поддржуваат Северноатланската алијанса.
Доминацијата на политиките на Левица и на ВМРО-ДПМНЕ во овие брифинзи, како крајно неизбалансирана позиција во однос на владеачките, официјални политики на земјата, не се присутни само во овој неделен брифинг. Вордингот и преовладувачкиите наративи на Левица ги наоѓаме во брифингот под наслов „Macedonian President amongst nine other CEEC Presidents who accept Ukraine’s request for NATO membership“ (Македонскиот претседател меѓу деветте претседатели на земјите од ЦЈИЕ што го прифатија барањето на Украина за членство во НАТО“).
Авторката за овој брифинг за НР Кина заклучува дека тоа „не било изненадување за македонската јавност“, бидејќи политичките лидери во земјата се „гротескни марионети, чија единствена улога е да ги следат упатствата што им ги даваат нивните марионетски мајстори во Брисел или Вашингтон“ и дека „честопати преземаат чекори што ги надминуваат барањата на нивните господари“, како „комичен феномен што ја одразува и манифестацијата на евроатлантскиот екстремизам, како нуспроизвод на интернационализацијата на идеологијата на НАТО“.
Овој „левичарски“ наратив во неделниот брифинг доаѓа како заклучок веднаш после пасусот во кој Левица го критикува државниот врв за донацијата на воена опрема на Украина.
Актерите и сценаријата на кинеското влијание
Во продолжение, за да биде појасно, брифинзите на Институтот за Централна и Југоисточна Европа се фокусирани на темите меѓународни односи, економија и политика и општество, со што целосно се совпаѓаат со утврдените интереси за влијание на НР Кина препознаени како стратешки (меѓународните односи), економски и идеолошки (политика и општество), констатирани во студијата „Chinese Influence in North Macedonia“ (Кинеското влијание во Северна Македонија) на Центарот за анализи на европските политики (Center for European Policy Analysis).
За да биде уште појасно каде завршуваат овие брифинзи, треба да се има предвид дека директор на Институтот за централна и југоисточна Европа, којшто е нарачател на овие „неделници“, е Фенг Жонгпинг, кој претходно бил заменик претседател на Кинескиот институт за современи меѓународни односи (CICIR), односно на 11-тото биро на Министерството за државна безбедност под директен надзор на Централниот комитет на Кинеската комунистичка партија.
Овој след на поврзани точки укажува на тоа дека иако кинеските операции за влијание во Северна Македонија спаѓаат во опсегот на она што се нарекува фасилитирачка комуникација – воспоставување и одржување на ефикасни канали за комуникација и градење на целна публика, тие секако говорат и за обидите да се влијае врз претставници на медиумите преку тактиките веќе идентификувани од Министерството за надворешни работи на НР Кина. Тие тактики вклучуваат платени патувања (обука за новинари во Кина во 2014 година), обиди за градење односи меѓу професионалните здруженија (посета и средби на кинеското новинарско здружение All-China Journalists Association што е всушност поврзано со Комунистичката партија во 2017), донација на маски (2020), како и преку видливо зголемената активност на кинески дипломатски претставници на традиционалните медиуми (преку интервјуа, авторски текстови итн.) и на социјалните мрежи (Фејсбук).
Анализата на ЕСТИМА предупредува дека иако за разлика од Русија, Кина е релативно нов актер на овие простори, нејзините амбиции и можностите што ги има на располагање се во сериозен подем. Поради тоа, потребно е да се развие сеопфатен пристап со цел да се заштити плуралноста на мислења како темелна вредност, да се спречи „локализирањето“ на лажните наративи и воопшто да се зајакне отпорноста кон една таква странска пропаганда.
Во таа смисла, детектирање и отстранување на лажни профили и ботови претставува само отстранување на директните и видливи симптоми, но не ги решава причините. Неопходно е преземање на серија чекори за промена на јавните политики и затоа се препорачува јакнење на капацитетите за разбирање на Кина и кинеските позиции кај новинарите, институциите, политичките елити и граѓанското општество, со цел поттикнување на информирана јавна дебата и борба против дезинформациите.
Од она што може да се препознае како можни сценарија на другите важни аспекти, и покрај растечкото влијание, Кина најверојатно нема да ја замени ЕУ, политички или економски, ниту пак, НАТО како воено-безбедносен партнер на Балканот. Пекинг ја игра долгата игра и нема да влезе во отворена конфронтација за регионот, но затоа ќе продолжи да ги користи финансиските и економските лостови за да го зголемува своето влијание.
Војната во Украина ја одложи имплементацијата, но каде и да е, Европската комисија ќе ја започна својата програма Глобална порта, која ќе посвети 300 милијарди евра до 2027 година за инвестиции во инфраструктурата, енергијата, заштитата на животната средина, образованието и здравството ширум светот. Околу 30 милијарди евра од овие 300 се наменети за Западен Балкан, што претставува околу една третина од годишниот БДП на регионот. Иако иницијативата Глобална порта не ја спомнува директно Кина, за аналитичарите нема сомневање дека нејзината цел е да биде алтернатива на огромните инвестициски иницијативи на Пекинг.
Овој напис е изработен во рамките проектот Промовирање на пристап до веродостојни вести за борба против дезинформации, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
