„ЕТИАС не е виза. Исполнувањето на барањата на ЕТИАС значи дека не ви треба виза за да влезете во земјите-членки“, пишува на веб-страницата на Европскиот систем за одобрување на патувања, кој ќе се воведе во 2023, а со кој патниците кои не се државјани на некоја од земјите членки на ЕУ ќе мораат да пополнат формулар на интернет и да платат седум евра пред да влезат во европската зона. Главната наведена придобивка од воведувањето ЕТИАС е да се обезбеди дата-база на податоци за патниците, во обид да се засили безбедноста во земјите од шенген зоната, а идејата за нејзина имплементација датира од 2016 година
Воведувањето на ЕТИАС системот, со кој патниците недржавјани на некоја од земјите членки на ЕУ ќе треба да пополнат формулар на интернет и да платат седум евра пред да влезат во европската зона, ги отвори и прашањата дали станува збор за отежнување или укинување на визната либерализација, а кај евроскептиците ја разви реториката дека не сите граѓани се пожелни да ги посетат земјите членки на ЕУ.
Но, дали е тоа навистина така и што, всушност, претставува ЕТИАС?
ЕТИАС е кратенка од Европски систем одобрување на патувања, односно безбедносна програма за патување. Оваа програма врши проверка на апликантите, со цел да идентификуваат можни безбедносни ризици при влез во земјите членки на ЕУ.
Идејата за воведување на овластување ЕТИАС датира од 2016 година. Системот треба да придонесе за намалување на безбедносните, здравствени и миграциски ризици, а се однесува на земјите кои не се членки на Европската Унија, но чии граѓани можат да патуваат без визи во шенген зоната. Дополнително, придобивка е и тоа што овој систем може да биде „бустер“ за ЕУ, во време кога приходите добиени од Европската комисија значително се опаднати.
Оваа идеја, по долги подготовки, ќе започне да се спроведува од наредната, 2023 година. Па така, имателите на пасоши на 59 од вкупно 62 земји, кои моментално патуваат без визи, ќе треба да го користат ЕТИАС за да патуваат во ЕУ поради туризам, бизнис или транзит за престој од 90 дена, во кој било период од 180 дена.
ЕТИАС е направен според примерот на американскиот систем ЕСТА, каде патниците кои не се од САД, за влез во американските држави плаќаат 21 долар. Во 2016 година Канада, исто така, воспостави сличен систем на ЕСТА, наречен ЕТА.
Во случајот со ЕТИАС, уплатата од седум евра би важела за повеќе посети во некоја од земјите членки на ЕУ, во текот на три години. Најмалку 96 часа пред патувањето, патниците ќе треба да пополнат формулар на интернет. Патниците под 18 и над 70 години ќе бидат ослободени од плаќање.
Се очекува одобрувањето во најголем број случаи да биде издадено во рок од неколку минути. Системот е поврзан со поседувањето пасош, а ако некој има нов пасош, ќе треба да добие и нова ЕТИАС дозвола за патување. Правилата, сепак, наложуваат дека при влезот во државата ќе мора да се прикаже пасош, како и досега, а граничните служби можат да побараат и други документи за да проверат дали лицето ги исполнува условите за влез во земјата.
ЕТИАС не е виза. Исполнувањето на барањата на ЕТИАС значи дека не ви треба виза за да влезете во земјите-членки. Ако немате одобрено овластување за патување ЕТИАС или не ги исполнувате условите за упис во ЕТИАС, сепак можете да побарате шенген виза за посета. Користејќи криминални досиеја и безбедносни бази на податоци од европските казнено-правни институции Европол и Интерпол, ЕТИАС создава безбедносна мрежа која се грижи за безбедноста на европските граѓани и посетители, пишува на официјалната веб-страница на ЕТИАС.
Зошто ЕТИАС?
ЕТИАС официјално е планиран да се стави во функција во мај 2023 година, но ќе има 180-дневен грејс период.
Шестмесечниот грејс период, според објаснувањето на официјалната веб-страница на ЕТИАС, треба да им обезбеди на европските власти доволно време за да се обучат за новите протоколи и да им даде период на проверка во кој ќе може да се идентификуваат евентуалните технички проблеми со системот.
Шестмесечниот грејс период истекува во ноември 2023 година, па се очекува и тогаш да почне официјалната употреба на системот.
Главната наведена придобивка од воведувањето ЕТИАС е да се обезбеди дата-база на податоци за патниците, во обид да се засили безбедноста во земјите од шенген зоната. Друга придобивка е тоа што може да донесе многу потребен „бустер“ за ЕУ, во време кога приходите добиени од Европската комисија значително опаднаа. Секој апликант за ЕТИАС ќе треба да плати минимална државна такса од 7 евра. Со ова, предвидениот приход во првата година на лансирање, во 2023 година, може да достигне дури 200 милиони евра, пишува на веб-страницата на ЕТИАС.
Што ќе содржи формуларот за патување?
Онлајн формуларот за апликација ќе бара од патникот основни лични податоци за да се утврди неговиот идентитет.
Ова ќе вклучува:
- Важечки информации за пасош/патни документи
- Име и презиме
- Адреса
- Државјанство
- Пол
- Статус на двојно државјанство
- И-мејл адреса
- Телефонски број
- Дата на раѓање
- Земја членка на крајна дестинација
- Образование
- Професија
Формуларот за апликација ЕТИАС, исто така, може да бара податоци за осудуваност, патувања во воени зони, претходни патувања во европски држави, употреба на дрога и сл.
Во кои држави ќе се бара ЕТИАС?
Со воведувањето на системот, граѓаните на земјите од регионот, како и на С Македонија, ќе мораат да имаат ЕТИАС за влез во следните 30 земји: Австрија, Белгија, Бугарија, Хрватска, Кипар, Чешка, Данска, Естонија, Финска, Франција, Германија, Грција, Унгарија, Исланд, Италија , Летонија , Лихтенштајн, Литванија, Луксембург, Малта, Холандија, Норвешка, Полска, Португалија, Романија, Словачка, Словенија, Шпанија, Шведска и Швајцарија. На граѓаните ќе им треба ЕТИАС и за да ги посетат европските микродржави со отворени граници Монако (преку Франција), Сан Марино (преку Италија) и Ватикан (преку Италија).
Вицепремиерот задолжен за европски прашања, Бојан Маричиќ и министрите за европски прашања од земјите од Западен Балкан ќе бараат од Европската Унија (ЕУ) да ја одложи одлуката за примена на Европскиот систем за овластување за патување.
Ние сметаме дека не треба да се воведе и можам да ви најавам дека веќе сме во комуникација со министрите за европски прашања од целиот регион за да составиме едно заедничко писмо кое ќе го испратиме до Европската комисија и државите членки на ЕУ со што ќе бараме одложување на таа одлука или изземање од таа одлука на државите кои преговараат со ЕУ. Мислам дека граѓаните имаат вистинско чувство дека тоа е непотребно, но и ние мислиме дека е непотребно во оваа фаза. Западен Балкан направи многу за Европската Унија и мислам дека треба во најмала рака да се одложи оваа одлука. Ние како Влада на Северна Македонија, со сите влади во регионот ќе направиме сè да ја убедиме ЕУ да ја одложи оваа одлука, изјави Маричиќ.
За ЕТИАС беше дискутирано и на Светскиот конгрес за гранична безбедност.. Таму беше кажано дека „иако во глобализираниот свет границите треба да бидат што е можно поотворени, системот ЕТИАС е одличен модел за тоа како технолошкиот напредок може да се искористи за да се спречат какви било безбедносни закани“. На конгресот беше заклучено дека системот е целосно прифатлив и едноставен.
Првиот потпретседател на конгресот, Франс Тимерманс, изјави дека приоритет е обезбедувањето на границите и заштитата на граѓаните и дека токму тоа ќе го овозможи воведувањето на инстант дозволите за влез во државите членки на ЕУ. Имено, европскиот систем ќе собира информации за сите граѓани кои одат во ЕУ, а кои немаат виза и ќе проценува дали има некаков проблем кој би можел да ги спречи да патуваат.
Сите информации доставени од патниците од државите обврзани да аплицираат за ЕТИАС, ќе бидат автоматски обработени во базите на податоци на ЕУ и на Интерпол за да се утврди дали има основа да се одбие дозволата за патување.
Апликацијата ЕТИАС може да биде одбиена ако апликантот има криминално досие, ако е опасност за општеството или е на списокот за следење патувања поврзан со осомничени терористи. Исто така, давањето лажни информации за време на пријавувањето, како и патување од област со епидемија/пандемија, поради која барателот може да претставува опасност за јавното здравје, може да биде причина за одбивање.
Овој напис е изработен во рамките проектот Промовирање на пристап до веродостојни вести за борба против дезинформации, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
