Олексии Сивак, жител на јужниот украински град Керсон, помина два месеци во руско заробеништво. Тој беше ослободен неколку недели пред градот да биде ослободен од деветмесечната руска окупација. По ослободувањето, му биле потребни девет месеци да се рехабилитира и една година за да докаже дека бил во заробеништво. Откако го помина ова тешко искушение, Олексии реши да ја создаде „Украинската мрежа за мажи” кои преживеале руско заробеништво и тортура.
„Рубрика“ ја раскажува приказната за тоа како оваа мрежа им помага на поранешните цивилни затвореници.
Руските војници дојдоа по Олексии во шестиот месец од вооружената окупација на Керсон. Упаднале во неговиот стан, почнале брутално да го тепаат. Го пребарале неговиот дом и го однеле во подрум. Пред војната, повеќето од жителите на Керсон имаа едно нешто заедничко – многумина работеа во бродската индустрија, бидејќи градот некогаш беше значаен производител на бродови и едукативен центар за трговските морнари. По инвазијата, тие споделуваат нова разорна карактеристика. Многумина имале свое искуство на тортура – или лично или преку некој што го познавале.
Олексии бил морнар, работел на патнички и товарни бродови во последните 17 години, се’ додека руските сили не пристигнале во неговиот град. Тој и неговата сопруга не можеле да го напуштат градот за време на окупацијата. Мајката на неговата сопруга имала тежок инвалидитет по мозочен удар, поради што не можеле да побегнат. Така, тие останаа во градот.
За време на окупацијата, Олекси и група пријатели организирале полска кујна. Готвеа оброци за постарите луѓе во градот на кои им беше потребна грижа . Оваа негова волонтерска работа стана една од причините за неговото апсење.
Втората причина беа фотографиите што војниците ги пронајдоа на телефонот на соседот, човек што Русите го уапсија неколку дена претходно. На некои фотографии се гледа како Олексии си прави украински знамиња дома, а во други ги закачува. Беше само прашање на време кога ќе упаднат во неговиот стан.
„Тие дојдоа поради знамињата и полската кујна. Рекоа дека сум собрал група стари жени како агенти и дека купувам информации од нив во замена за храна. Дело – сепаратизам, тероризам и морална штета на руската армија“, објаснува Олексии.
Првото деноноќие Олекси ги поминал во полициска станица. Потоа го префрлиле во привремен притвор каде што останал поголем дел од заробеништвото. Таму го испрашувале и го мачеле.
Русите го испрашувале за диверзантските групи, партизани, залихите на оружје, а исто така и за АТО (Антитерористичка операција), за нацистите и поддржувачите на Бандера. Го мачеле, обидувајќи се со сила да одговори на прашања што не ги знаел. Тие би прашале: „Што ви даде Украина? — стандарден метод што го користеле за да ги скршат луѓето.
Без оглед на причината за притворот, Руската Федерална служба за безбедност (ФСБ) ги испрашувала повеќето луѓе користејќи го истиот образец, се сеќава Олексии.
„Имаше еден човек со мене во ќелијата. Една вечер си одел дома и на само десетина метри од својот стан, добил порака и го извадил телефонот за да го провери. Тој никогаш не дозна кој ја испратил пораката, но го обвинија дека ги дал [нивните] координати“, вели Олексии.
По двомесечна тортура во притворот, тој е вратен во полициска станица. Тој бил сместен во ќелија со големина од два на четири метри заедно со уште 20 лица. Руските киднапери го подготвувале неговиот случај за да го испратат во затворска колонија, но не успеале да го сторат тоа навреме.
Според Олексии, ноќта на 20 октомври 2022 година, Русите неочекувано почнале да палат документи и набрзина да ги пакуваат своите работи. Потоа натовариле шест лица во полициско комбе и се оддалечиле. Со следното комбе требало да се земе Олексии. За среќа, тоа комбе никогаш не дојде по него.
Следниот ден, чуварите едноставно ги отворија вратите на ќелијата и ги избркаа сите што останаа. На 21 октомври заврши заробеништвото на Олексии. Две недели подоцна, на 11 ноември, заврши и окупацијата на Керсон, а украинските сили го ослободија градот.
„Просто кажано, окупацијата беше како концентрационен логор, а местото каде што ме чуваа беше како самица“, вели Олекси.
Што е проблемот?
Олекси можеше да ја започне својата рехабилитација дури во летото 2023 година, девет месеци откако Керсон беше ослободен. Тој се сретна со специјалисти во Киев, каде што требаше да сведочи во обвинителството за злосторствата на руската армија. За тоа време работел со психолог, бил на лекарски преглед и ги направил потребните тестови.
Преживеаниот од руско заробеништво истакнува дека има многу проблеми кои луѓето кои не биле во заробеништво не ги сфаќаат. Еден од нив е дека и мажите можат да бидат жртви на сексуално насилство , па рехабилитацијата треба да вклучува прегледи и третман од соодветни специјалисти.
Друго прашање е што поранешните цивилни затвореници обично не добиваат стоматолошка заштита. Квалитетот на водата и храната во руските затвори се страшни, а тоа влијае на забите на луѓето. Исто така, за време на тортура, како на пример удар од струја, луѓето често силно ги стегаат вилиците поради болка, оштетување на глеѓта или дури и кршење на забите.
Тешко е за поранешните цивилни заробеници да докажат дека проблемите со забите потекнуваат од заробеништво и тортура, па затоа честопати им се одбива помош. Од друга страна, ако има видливи знаци на тортура – како скршен или изваден заб од тие што го мачеле – тогаш тие прашања се решаваат за време на рехабилитацијата.
Еден од најголемите предизвици за поранешните цивилни воени затвореници е да докажат дека биле во заробеништво. За да го направат тоа, треба да достават куп документи и докази до посебна комисија во Министерството за реинтеграција, што ќе доведе до повеќе проблеми.
Главното прашање е недостатокот на докази. Многу украински граѓани беа држени во комори за мачење без никаква правна основа. Не зборуваме за украинското или меѓународното право – Русите приведуваат луѓе без обвиненија, кривични предмети или судски одлуки.
„Ние не бевме на ниту еден список, никаде. Кога некој беше одведен во подрумот, тој едноставно исчезнува, во суштина е исчезнат. Нема истрага, нема документи, нема ниту статус на затвореник“, објаснува Олексии.
Така, по ослободувањето, поранешните затвореници немаа никакви документи за да докажат дека биле држени во заробеништво. Вообичаено, тие го докажуваат својот статус преку резултатите од украинските истраги или сведочењата на колегите затвореници, но овој процес е покомплициран и трае подолго.
Друг проблем е да се знае како правилно да се достават овие документи до комисијата. Олексии вели дека многу луѓе не знаат како да го направат ова правилно, па добиваат одговор од комисијата со барање да поднесат или поправат нешто повторно, но не разбираат како. Понекогаш, тие само добиваат одговор кој вели: „Нема доволно докази“.
На крајот, луѓето од ослободените територии кои преживеале заробеништво и тортура мора да потрошат многу време и енергија само за да добијат помош. Животот во овие области се’ уште е под постојано руско гранатирање, без струја, вода или други основни услуги поради близината на линијата на фронтот. Луѓето, веќе исцрпени од заробеништво, едноставно немаат сила да се справат со сè одеднаш и се откажуваат од обидот да добијат помош.
Кое е решението?
Откако Олексии ја заврши рехабилитацијата и го потврди статусот на поранешен цивилен затвореник, сфати дека може да им помогне на другите. Знаел како правилно да ги пополни документите и каде да најде специјалисти за рехабилитација, па почнал да ги советува своите поранешни другари во ќелијата.
Наскоро, претставници на Фондацијата Муквеге му пристапија и предложија проширување на поддршката за поранешните цивилни затвореници преку создавање мрежа. Тие сакаа да формираат организација слична на СЕМА Украина, која им помага на жените, но со фокус на мажите. Така минатото лето почна да се гради Украинската машка мрежа.
Како функционира?
Во моментов, Украинската машка мрежа се фокусира на психолошка и правна поддршка. Организацијата работи по моделот „peer-to-peer“, каде што поранешните цивилни затвореници ги споделуваат своите искуства за решавање на различни проблеми.
Мрежата конкретно цели кон цивилни мажи кои преживеале заробеништво и тортура за да ги спои луѓето кои споделуваат слично, уникатно искуство. Мрежата вклучува мажи од регионите Керсон, Запорожје, Доњецк, Луганск и Харков – сите области на линијата на фронтот кои порано беа под руска окупација или делумно останаа окупирани.
Откако жителите на Керсон ја основаа мрежата, повеќето активности се концентрирани таму. Тие вклучуваат неформални месечни состаноци за оние кои се ослободени од заробеништво. Во извесна смисла, самата мрежа произлезе од еден од овие собири.
„Се потсетуваме дека не сме сами. Во заробеништво, твојата ќелија секогаш може да ти помогне – можеби само со стискање на раката или да ти даде вода кога не можеш да станеш. Многу работи беа важни таму. Зошто да не продолжи да си помагаме и овде?!” вели Олексии.
Основачот на мрежата е домаќин на овие состаноци повеќе од шест месеци, а бројот на учесници постојано расте. Тој вели дека тоа е многу ефикасна форма на терапија. Еден човек му рекол на Олексиј дека се чувствувал како да може да се олесни за време на еден од овие состаноци за прв пат откако бил ослободен.
Предноста на овој вид психолошка поддршка е тоа што не бара многу средства. Мажите обично се собираат во нечиј стан, нарачувајќи пица или суши. Сè што е потребно е простор каде што можат да зборуваат за нивните заеднички трауматски искуства .
Олексии и неговиот пријател, поранешен затвореник, исто така организираа извлекување за нивните колеги од една од руските маченички ќелии. Тоа беше дводневен настан со неформална поддршка од кризен психолог. Ваквите настани помагаат да се прекине стигмата за мажите кои можеби не сакаат да побараат психолошка помош.
„По разговорот со психологот, момците станаа поотворени и подобро ја разбраа нивната траума и како да се справат со неа“, вели Олексии. „Тоа им помогна ним и на другите бидејќи го споделија своето знаење за тоа како да се издржуваат“, додава.
Подигнување на свеста
Друг критичен аспект од работата на мрежата е подигање на свеста за проблемите со кои се соочуваат мажите откако преживеале заробеништво и тортура и се залагаат за нив. Членовите на организацијата редовно присуствуваат на настани и се среќаваат со претставници на владата и граѓанското општество.
Олексии вели дека украинската машка мрежа штотуку започнува, споредувајќи ја оваа фаза со рафтинг: „Имате само неколку секунди да здивнете, а потоа правите нешто повторно“. Тимот работи на изнаоѓање партнери и градење на брендот на мрежата. До есен планираат и официјално да се регистрираат како непрофитна организација. После тоа, тие имаат за цел да направат уште повеќе за да им помогнат на мажите кои го преживеале руското заробеништво и тортура.
„Сакаме луѓето што ќе излезат од заробеништво да не минуваат низ истиот тежок пат како што поминавме“, вели Олексии. „Сакаме нивното закрепнување да биде посеопфатно и побрзо за да можат многу побрзо да се реинтегрираат во општеството. Во исто време, сакаме да зборуваме за проблемите со кои се соочуваат ослободените затвореници.
Овој текст е преземен од украинскиот медиум Рубрика
Фотографии од личната архива на Олексии Сивак
Powered by TechSoup Network’s Digital Activism Program
