Четири земји од Западен Балкан се меѓу првите 20 земји во светот со најголем пад на населението, со што регионот претставува најзначајна зона на депопулација во Европа со ниски стапки на наталитет и со поголема емиграција од имиграцијата. Истражувањето на Армас (2023), кој ги разгледа моменталните трендови и процени дека помеѓу 2020 и 2050 година населението во Србија ќе се намали за 19%, во Босна и Херцеговина за 18,2%, во Албанија за 16% и во Северна Македонија за 11% . Меѓу 20-те земји, само Јапонија (16,3%) и Куба (10,3%) не се од Јужна, Југоисточна или Источна Европа. Регионот на Централно-источна и Југоисточна Европа е на врвот на листата не само поради падот на стапките на наталитет, туку и поради високото ниво на миграција што традиционално е карактеристика на земјите од овој регион.
Србија прва по депопулација
Србија е една од првите земји во регионот на Западен Балкан што доживеа намалување и стареење на населението. Според податоците на Светската банка , населението на Западен Балкан постојано се намалува од 1990 до 2021 година. Албанија и Босна и Херцеговина беа земјите од Западен Балкан најтешко погодени од овој пад на населението, што резултираше со загуби на население од 25 и 30 проценти, соодветно. Екстремниот пад на населението во Албанија е особено загрижувачки, бидејќи земјата не беше погодена од воени конфликти, иако големи бранови на емиграција почнаа да ја напуштаат осиромашената и угнетувачка Албанија откако границите се отворија по падот на социјализмот во раните 1990-ти. Брзиот пад на населението делумно се должи на падот на стапките на фертилитет што беше во согласност со трендовите во Западна Европа. Процентите може да варираат во зависност од земјата, но трендот на намалување на населението е заеднички за сите земји од Западен Балкан.
Ниските стапки на фертилитет го истакнуваат напредокот на природната депопулација во регионот и многу ниската стапка на суб-замена. Сите земји од Западен Балкан се далеку под прагот од 2,1 деца по жена, што е неопходно за демографска обнова , па затоа во просек, стапката на фертилитет во регионот е само 1,5, ниво слично на просекот на ЕУ, но пониско од она во неколку земји од Централна и Источна Европа. Сепак, стапката на фертилитет во 2023 година беше под 1,37 во Босна и Херцеговина, 1,47 во Северна Македонија, 1,55 во Албанија, 1,42 во Србија и 1,74 во Црна Гора.
Ситуацијата не се подобри значително во последните години. Стапките на фертилитет во 2021 година за сите земји од Западен Балкан се загрижувачки, особено за Босна и Херцеговина, чии TFR се под 1,3; поконкретно, во 2021 година, Босна и Херцеговина имаше најниска стапка на фертилитет во светот од 1,26.
Расте стапката на морталитет
Разбирањето на морталитетот е релевантно за креаторите на политиките за да предложат и дизајнираат решенија за одржливи државни пензиски реформи и буџетски трансфери или за да се справат со разликите меѓу социоекономските групи. Според ОН, од 1990-тите години, очекуваниот животен век при раѓање значително се зголемил во регионот на Западен Балкан, на пр. достигнувајќи 79,6 години во Албанија, 77,9 години во Босна и Херцеговина, 77,4 години во Северна Македонија, 77,1 во Црна Гора и 76,8 во Србија во 2023 година, а во споредба со нивоата од 1990 година; 73,1; 72,3, 71,2, 73,9 и 72,2 години, соодветно, има добивки во очекуваниот животен век од 6,5; 5,6; 6,2, 3,2 и 4,6 години за периодот 1990-2023 година, соодветно.
Земјите од Западен Балкан го делат овој тренд на намалување на населението со остатокот од Европа. Покрај намалувањето на стапките на наталитет, регионот на Западен Балкан страда од емиграција генерирана од воен конфликт и економски тешкотии. Природната рамнотежа на Западен Балкан е слична на просекот на ЕУ. Овие два региона се разликуваат во однос на нето миграцијата , односно разликата помеѓу бројот на емигранти и бројот на имигранти. Во многу земји од ЕУ, нето миграцијата не успева да го избалансира поголемиот број на смртни случаи отколку раѓања, но во сите земји од Западен Балкан, нето миграцијата е значително негативна. Сепак, едно од главните проблеми кога се зборува за емиграцијата од Западен Балкан е недостатокот на добро организиран систем за собирање податоци , што резултира со отсуство на точни и ажурирани податоци за емиграцијата. Различни студии и извори на податоци покажуваат дека речиси сите земји од Западен Балкан доживуваат обемна емиграција во странство, што ја доведува во прашање релевантноста на достапните податоци, како и целосната регистрација на луѓето што емигрираат од земјите од Западен Балкан. Податоците за миграција се потценети поради неспоредливи дефиниции на резидентното население според различните пописи низ регионот на Западен Балкан, а малцинствата се погрешно проценети поради повиците за бојкот во моментот на пописот . Во некои случаи, земјите имаат тенденција да ги кријат или модифицираат официјалните податоци, додека во други случаи, како што е Северна Македонија, земјата едноставно не спровела попис речиси две децении. Покрај тоа, земјите од Западен Балкан немаат официјален регистар на населението.
Босна и Албанија со најголем број на мигранти
Како резултат на емиграцијата на голем дел од децата, младото работоспособно население и женското население во плодна возраст од Западен Балкан во странски земји, миграциите имаат значително негативно влијание врз растот на населението, природниот прираст на населението и стареењето на населението, како и очекувани важни социјални, економски и политички последици. Во текот на последните три децении, земјите од Западен Балкан доживеаја феномен на голема емиграција, па затоа, врз основа на проценката од податоците на UNDESA , Босна и Херцеговина и Албанија се земјите со најголем број мигранти во странство, 49% и 44%, соодветно, од вкупното население, по што следат Северна Македонија и Црна Гора, 34% и 21%, соодветно, додека Србија е земја со најмал број, 15% од вкупното население. Сепак, тоа е регион кој станува посиромашен и каде што неговата помлада генерација и работна сила се селат во странство. Високите нивоа на политичка нестабилност и корупција, изгледите за вработување во однос на подобри плати и услови за работа, но и копнежите за постигнување повисок животен стандард се фактори на туркање за миграција на работна сила, што доведува до тренд на депопулација во Западен Балкан . Ова е особено применливо за младите луѓе кои се соочуваат со тешкотии од сиромаштија, невработеност и социјална исклученост.
За таа цел, CRPM спроведува анализа на демографската динамика во Западен Балкан, со посебен фокус на Албанија, Босна и Херцеговина и Северна Македонија. Нашиот тим ќе собира примарни податоци и ќе спроведува економско моделирање за да процени како променливите демографски трендови ќе влијаат врз одржливоста на финансиските, здравствените и системите за социјална заштита. Врз основа на овие докази, ќе доставиме навремени и практични совети за политиките.
CRPM спроведува анализа на демографската динамика во Западен Балкан, со посебен фокус на Албанија, Босна и Херцеговина и Северна Македонија. Се собираат примарни податоци и преку економско моделирање ќе се процени како променливите демографски трендови ќе влијаат врз одржливоста на финансиските, здравствените и системите за социјална заштита.
Извор: ЦРПМ
