Во најновиот документ за политики, издаден годинава од Фондацијата за слобода Фридрих Науман, во соработка со Софискиот безбедносен форум, а изведен од мрежа на национални експерти во Југоисточна Европа (ЈИЕ), се вели дека и покрај сè, македонските граѓани и натаму имаат поволно мислење за Кина, не поради „материјалното влијание на соработката, но поради чувството за можности што Кина знае да го инспирира“
Пишува: Мери Јордановска
Имиџот на Кина во регионот на земјите од Југоисточна Европа (ЈИЕ) има широк опсег на перцепции, но генерално тие се попозитивни отколку во другите делови на Европа. Србија се издвојува како најпријателската земја на Кина во регионот, особено и ако се земе предвид дека ова во голема мера е условено и од медиумите кои се под контрола на државата. Од другата страна на спектарот e Романија, за која се чини дека е најрезервирана земја од ЈИЕ кон Кина. Понатаму, погледите на Кина се прилично различни во двата ентитета на Босна и Херцеговина, со изразена поделба помеѓу перцепциите во Федерацијата и Република Српска (РС). По избувнувањето на пандемијата со ковид-19, кинеските вакцини беа достапни во Западен Балкан – сепак, кампањата за јавната дипломатија на Пекинг даде ограничени резултати, веројатно со исклучок на Србија и Северна Македонија.
Ова се само дел од сумарните заклучоци во најновиот документ за политики, издаден годинава од Фондацијата за слобода Фридрих Науман, во соработка со Софискиот безбедносен форум, а изведен од мрежа на национални експерти во Југоисточна Европа (ЈИЕ). Документот има за цел да ги идентификува клучните „патерни“ на Кина во регионот, кога станува збор за економската соработка, политичките и културните врски, како и стандардите на управување, во обид да се „отпакува“ природата на кинеската моќ или „тајниот шарм“ на Кина во земјите на Југоисточна Европа.
Станува збор за студии на случај за влијанието на Кина во осум земји или територии во Југоисточна Европа, спроведени од локални експерти. Авторите ги оценувале инвестициите на Кина, нејзиниот имиџ и привлечноста на нејзиниот модел на управување во Албанија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Грција, Северна Македонија, Романија, Србија и Словенија.
Според студиите на случај, земјите, според овие критериуми, се оценети со следните наративи:
- Албанија: Не премногу блиску – далечно пријателство
- Република Српска: Упориште на Кина во Босна
- Бугарија: Привлечноста на Кина останува чисто економска
- Грција: Пријателски условeна, но не и „маѓепсана“ од Кина
- Северна Македонија: Секогаш привлечни, но никогаш исполнети очекувања од Кина
- Романија: Од надеж, преку разочарување, до дистанцирање
- Србија: Пријателство силно како челик
- Словенија: Мирни води на билатералните економски односи
Во делот за Северна Македонија, кој го пишува Ана Крстиновска од ЕСТИМА, се вели дека во почетокот на иницијалната платформа за соработка меѓу Кина и земјите од Централна и Источна Европа, македонските власти биле заинтересирани да ги истражат различните начини на соработка, со надеж дека ангажманот на Кина во земјава би го поддржал економскиот раст.
Владата организираше и неколку бизнис форуми во Кина, со цел да привлече инвеститори и да ја промовира идејата за креирање „слободна зона“ за кинеските компании каде што тие би „уживале“ бенефити од типот на даночни ослободувања и субвенции. И покрај тоа што во тие години земјата го доживеа најдоброто рангирање досега за водење бизнис, 10-то во светот и 5-ти во Европа во 2016 година, очекувањата дека земјата ќе прими бран кинески инвестициите не се реализираа. Единствената гринфилд инвестиција на кинеско-турската текстилна компанија Веибо Груп се покажа значително помала од најавената: наместо 300 милиони евра и 5.000 вработени, во 2015 година инвестирала 3 милиони евра и вработиле само 25 лица. До денес тоа се следи со само неколку индиректни преземања на филијали на странски компании кои работат во Северна Македонија, преку нивните матичните фирми лоцирани во странство, се вели во анализата.
До крајот на 2021 година, според анализата, обемот на кинеските инвестиции во Северна Македонија изнесувал 130,37 милиони евра или само 2 процента од вкупните странски инвестиции. Овој исход, според документот, е поврзан и со објективни фактори, како што е малиот македонски пазар, но и со приоритетите на кинеските инвеститори, кои најчесто се во потрага по капитални проекти водени првенствено од желбата за преземање компании во стратешките индустрии, старт-ап компании со висок потенцијал за раст, конкурентни брендови и развој на нови технологии.
Понатаму, во анализата се споменува и кредитот од кинеската Ексим банка за изградбата на двете автопатски делници – Штип до Миладиновци, кој заврши во 2019 година, и Кичево до Охрид – каде што изградбата заостанува и треба да биде заврши во 2023 година.
Проектот е нарушен од контроверзи, поради недостаток на отворена и конкурентна постапка за јавни набавки, наводи за корупција, голем број грешки во процесот на подготовка и изградба, со што вкупно вредноста на заемот изнесува 909 милиони евра (200 милиони евра повеќе од првично планираното). Сепак, улогата на Кина во несоодветниот исход на проектот беше нагласена најмногу во странските медиуми и тинк-тенк сториите, додека на домашен план најмногу внимание се посветуваше на локалните актери. Во државата за овој скандал, не само што не беше засегнат угледот на Кина, туку дури и се подобри подоцна, со пандемијата. Според истражувањето во 2018 година, процентот од испитаниците со негативен став кон Кина беше 28 отсто, додека 25 отсто имаа позитивен став. За споредба, позитивната перцепцијата за ЕУ, САД и Русија беше 50, 38 и 32 проценти. Во 2021 година, процентот на граѓани кои имаа позитивна перцепција за Кина се зголемија на 38 проценти, додека за ЕУ падна за 5 проценти, пишува во документот.
Во анализата се вели дека и покрај сè, македонските граѓани и натаму имаат поволно мислење за Кина, не поради „материјалното влијание на соработката, но поради чувството за можности што Кина знае да го инспирира“.
Кина ја компензира недоволната испорака на економски аутпути со силна јавна дипломатија и пропаганда, што беше особено видливо за време на пандемијата. А редовното присуство во националните (традиционални) медиуми, активностите од страна на Институтот Конфуциј, донациите во клучните сектори и градењето долгорочни партнерства преку заеднички истражувачки проекти и стипендии се главните алатки кои придонесуваат за закотвување на позитивната перцепција за Кина. Ваквите пораки ставени пред официјалните кинески позиции, прикажуваат позитивна слика за Кина, а се изоставуваат сите негативни аспекти, што им отежнува на граѓаните да изградат информирано мислење. Во тој контекст, Владата треба проактивно да ја зголеми транспарентноста на нејзините политики поврзани со Кина и да ги дефинира конкретни цели и рамка за политика за иднината, се вели во анализата.
Кон крајот на минатата година, слични заклучоци беа дадени и на дебатата „Разбирање на алатките, наративите и влијанието на кинеската „мека моќ“ во Северна Македонија“, во организација на Фондацијата Конрад Аденауер и Здружението ЕСТИМА. Крстиновска тогаш на настанот го презентираше спроведеното истражување, потенцирајќи дека според Глобалниот индекс на мека моќ, Кина во 2022 година во светот се искачила на четврто место во генералниот пласман по САД, Велика Британија и Германија.
Истражувањето за присуството и прикажувањето на Кина во медиумите покажало дека кинеското влијание во земјава е доста силно, а Македонија може да се рангира на трето место, ако се прави споредба меѓу 17 земји од Централна и Источна Европа.
Во една од димензиите на присуство на „меката моќ“ на Кина, категоријата „управување со вести“ е присутна преку македонските медиуми, во кои колумни и статии пишува кинескиот амбасадор, а коишто се забележани во дел од печатените и онлајн медиумите во земјава.
Кај втората димензија на „меката моќ“, категоријата „испраќање стратешки пораки“, Кина дејствува преку културната понуда во рамки на соработката на збратимените градови или преку активностите на Институтот Конфуциј, преку превод и објавување на книги, телевизиски емисии како „Ни хао“ и активности на кинеските компании (Хуавеи).
Во третата димензија на присуството на „мека моќ“, во категоријата „градење односи“, влегуваат не само активностите на Институтот Конфуциј, туку и понудата на кинески стипендии, обуките преку програмата за развој на човечки ресурси, истражувачките проекти имплементирани заеднички меѓу Кина и земјава, меморандумите за разбирање и договорите за соработка и организацијата на разни настани – конференции, саеми и слично.
Сепак, во сумарниот заклучок на документот каде што се анализира кинеското влијание во осумте држави на Југоисточна Европа, се вели дека генерално, граѓаните од ЈИЕ се свесни за политичкиот систем на Кина и мнозинството од нив веројатно не би го поддржале усвојувањето на кинеските стандарди за управување. И покрај извесни поплаки за ефикасноста на западната демократија и испораки од страна на ЕУ, земјите од ЈИЕ не се восхитени од еднопартискиот систем на Кина и моделот на државниот капитализам. Всушност, како што се вели во документот, огромно мнозинство од земјите од ЈИЕ веќе ги направија своите политички избори за тоа каде сакаат да припаѓаат.
Овој напис е изработен во рамките проектот Промовирање на пристап до веродостојни вести за борба против дезинформации, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
